Dobro wspólnych małoletnich dzieci (obejmuje także dzieci przysposobione)
Jedną z przeszkód rozwodowych, uniemożliwiających rozwiązanie małżeństwa jest dobro dziecka z tego małżeństwa pochodzącego. Dotyczy to także dzieci przysposobionych, przy czym nie dotyczy dzieci jednego z małżonków, nawet jeżeli były wychowywane wspólnie, a nie zostały prawnie przysposobione oraz dzieci już pełnoletnich, niezależnie od konieczności dalszego sprawowania opieki nad nimi. Zasada ta w naszym ustawodawstwie nigdy nie była kwestionowana, natomiast spór doktrynalny dotyczył pojmowania i stosowania w praktyce tej przeszkody.
Przesłanka ta była wielokrotnie przedmiotem orzecznictwa Sądu Najwyższego, a o jej wadze świadczy fakt, że orzeczenia dwukrotnie miały charakter wytycznych:
- z dnia 18 marca 1968 r. (III CZP 70/66, OSNCP 1968, poz. 77),
- z dnia 9 czerwca 1976 r. (III CZP 46/75, OSNCP 1976/9, poz. 184),
kierunkujących orzecznictwo sądowe w celu wzmożenia ochrony rodziny.
Ze wskazanych wyżej wytycznych wynika konieczność szczególnie wnikliwego badania czy dobro dziecka nie ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu. Odbywa się to poprzez rozważenie:
1. czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego małżonka, przy którym dzieci nie pozostaną,
2. czy po rozwodzie zaspokojone zostaną potrzeby materialne i emocjonalne dzieci w takim przynajmniej zakresie jak obecnie,
3. czy utrzymanie dotychczasowego stanu będzie dla dzieci bardziej korzystne niż orzeczenie rozwodu.
Powyższe ustalenia mogą zostać mimo wszystko nie wzięte pod uwagę przez sąd jako przeszkody orzeczenia rozwodu, gdy zachodzą inne istotne okoliczności przemawiające za rozwiązaniem małżeństwa.
"Wytworzona w rodzinie przez stałe awantury rodziców atmosfera, która zatruwałaby młodość małoletnich dzieci, demoralizowałaby je i zagrażała ich wychowaniu, uzasadnia uznanie, że w takiej sytuacji dobro dzieci nie mogłoby ucierpieć wskutek orzeczenia rozwodu ich rodziców"
(orzeczenie SN z dnia 16.05.1952 r, C 1110/51, NP 1953 nr 5, 82).
"Dla oceny, czy dobro dzieci sprzeciwia się rozwodowi, należy konkretnie rozważyć, jaka byłaby ich sytuacja, gdyby do rozwodu nie doszło i porównać ją z sytuacją, jaka będzie po orzeczeniu rozwodu; nie można oceniać tej kwestii na podstawie założenia, że małżonkowie wrócą do wspólności małżeńskiej po odmówieniu im orzeczenia rozwodu, jeżeli okoliczności przemawiają przeciwko takiemu założeniu" (orzeczenie SN z dnia 8.12.1951 r., C 259/51, NP. 1953/5, 81).
Przy rozważaniach na temat oddziaływania rozwodu na dobro małoletnich dzieci brany jest pod uwagę ich wiek, dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan ich zdrowia i stopień wrażliwości.
Sam fakt możliwości założenia nowej rodziny przez współmałżonka nie może być podstawą odmówienia rozwodu, gdyż jeśliby taki motyw należało uznać za wystarczający, ustawa po prostu zakazywałaby rozwodu, dopóki są małoletnie dzieci (orzeczenie SN z dnia 08.05.1951r., C 184/51).
Przy ocenie, czy dobro dziecka w małżeństwa nie stoi na przeszkodzie do orzeczenia rozwodu, należy brać pod uwagę stan istniejącego trwałego rozkładu, którego nie zmieni odmówienie rozwodu.
W tym stanie rzeczy dobro dziecka nie sprzeciwi się rozwodowi, jeżeli środki dla jego wychowania są zapewnione i jeżeli kontakt dziecka z obojgiem rodziców nie będzie utrudniony (orzeczenie SN z dnia 31.12.1951r., C 625/51).
Najczęściej stosowanym środkiem dowodowym dla ustalenia sytuacji wychowawczej i bytowej małoletnich dzieci jest wywiad środowiskowy kuratora zawodowego (organ pomocniczy sądu), przeprowadzany na koszt stron i opinie specjalistycznych placówek, w szczególności Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego (RODK). Koszty opinii RODK i ekspertyzy Instytutu Ekspertyz Sądowych, rozliczane są w orzeczeniu końcowym i stają się przychodem Skarbu Państwa. Natomiast inne placówki za opracowanie i sporządzenie opinii przedstawiają rachunki, które są pokrywane z zaliczek uiszczanych przez strony.
