Wyłączna wina małżonka, który żąda rozwodu
Zasada niedopuszczalności rozwiązania małżeństwa, gdy żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu, doznaje ograniczeń w dwóch wypadkach:
• gdy małżonek niewinny wyraża zgodę na rozwód, zgoda musi być wyrażona w sposób jasny i wyraźny, może także być cofnięta przez małżonka, wówczas traktowana jest jakby nie została wyrażona
• gdy odmowa zgody jest w świetle okoliczności danej sprawy sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, jest tak, jeżeli nie znajduje ona uzasadnienia, a jest podyktowana np. chęcią utrudnienia lub uniemożliwienia uzyskania rozwodu.
Wyrażenie zgody na rozwód przez małżonka, który nie został uznany winnym rozkładu pożycia może wynikać z chęci zapewnienia sobie wreszcie komfortu spokojnego życia, bez obelg, wyzwisk, wulgaryzmów czy złośliwości ze strony współmałżonka, tym bardziej, jeżeli opuścił on mieszkanie lub deklaruje jego opuszczenie.
Wyrażenie zgody stwarza sytuację, jakby drugi małżonek także żądał rozwodu, zgoda jednak musi być wyrażona sądowi orzekającemu w sposób jasny i wyraźny, może być cofnięta i wówczas jest traktowana jakby nie została wyrażona.
Najczęściej pozwany wyraża zgodę na rozwód z winy powoda, co rodzi nie tylko skutek w zakresie obciążenia powoda całością kosztów postępowania rozwodowego, ale rodzi także określone skutki w zakresie alimentacji między byłymi małżonkami, co zostanie szczegółowo omówione poniżej.
Odmowa zgody na rozwód jest traktowana jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego nie tylko wtedy, jeżeli jej motywy z moralnego punktu widzenia zasługują na potępienie, ale także wtedy, gdy nie ma podstaw do przyjęcia, że orzeczenie rozwodu może wywołać niepożądane skutki społeczno-wychowawcze w zakresie stosunków rodzinnych.
"Kiedy małżonek niewinny kieruje się motywami zasługującymi na potępienie z punktu widzenia moralnego, w szczególności, jeżeli istnieje podstawa do ustalenia, że małżonek niewinny odmawia zgody na rozwód wyłącznie w zamiarze szykany albo dla zemsty lub z nienawiści do małżonka winnego, uznanie odmowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego nie budzi wątpliwości" (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 16.03.1968 r., III CZP 70/66, OSN 1968, poz. 77).
W szczególności odmowa taka może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, gdy powód pozostaje w innym faktycznym związku (konkubinacie), z którego pochodzą małoletnie dzieci, a małżeństwo stron jest bezdzietne lub dzieci są już dorosłe, albo też wtedy, gdy wprawdzie powód nie założył nowej rodziny, ale w związku stron od wielu lat brak jest przejawów jakiejkolwiek więzi małżeńskiej.
W procesie rozwodowym na sprzeczność odmowy zgody na rozwód z zasadami współżycia społecznego powołuje się powód, ale dopiero wówczas, gdy zostanie udowodnione, że to on ponosi winę za rozkład pożycia, a drugi z małżonków nie wyraża zgody na rozwód.
