Związki nieformalne

Co to są związki nieformalne?
Związki nieformalne określa się jako analogiczne do małżeńskiego współżycie dwojga ludzi odmiennej płci, jednak pozbawione legalnego węzła. Jeżeli żyjące w związku nieformalnym pary łączą więzi typowe dla tych, jakie powstają w małżeństwie, tj. więź uczuciowa, fizyczna i gospodarcza, odpowiednie będzie określenie, że żyją oni w konkubinacie.

Związki nieformalne są charakterystycznym znakiem naszych czasów. W dzisiejszych czasach powszechnie uznane są sytuacje, w których dwoje ludzi postanawia ze sobą zamieszkać i prowadzić razem gospodarstwo domowe. Niezalegalizowane związki (tzw. konkubinaty, oraz związki wolne) nie są z reguły objęte ochroną prawną. Nie wiążą się z nimi również żadne szczegółowe regulacje w zakresie spraw majątkowych czy władzy rodzicielskiej, jak to jest w przypadku małżeństwa. Osoby pozostające w nieformalnym związku nie należą do kręgu ustawowych spadkobierców po zmarłym partnerze, nie mogą korzystać ze wspólnego opodatkowania, nie mogą wspólnie adoptować dziecka itp.

Podział majątku wspólnego w związkach nieformalnych
Za majątek wspólny konkubentów uważa się wszystkie przedmioty majątkowe wspólnie przez nich nabyte. Nabywając konkretną rzecz stają się oni współwłaścicielami danej rzeczy w częściach ułamkowych.

Przepisy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych, w tym rozliczeń po ustaniu wspólności, zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym nie mogą być w tym przypadku zastosowane, ponieważ prawo nie reguluje rozliczeń majątkowych po ustaniu związku nieformalnego. Zastosowanie mają tu przepisy prawa cywilnego, związane ze współwłasnowością w częściach ułamkowych wraz z jej zniesieniem, o spółce cywilnej oraz bezpodstawnym wzbogaceniu.

Problem pojawia się, gdy przedmioty majątkowe nabywane są wspólnie, ale w umowach kupna figuruje tylko jeden z partnerów. Trudno jest wtedy udowodnić, że przedmiot został zakupiony wspólnie. Dysponowanie niepodważalnymi dowodami (prócz własnych zeznań) ma w tej kwestii ogromne znaczenie.

Strona domagająca się praw majątkowych musi wykazać okoliczności, na których opiera swoje żądania. Mogą to być wszelkie dokumenty, z których wynika, że dana osoba poniosła nakłady na konkretną rzecz, zeznania strony i świadków, umowy, dowody wpłat itp..

Postępowanie w sądzie trwa zazwyczaj długo i jest uciążliwe. Co należy zatem zrobić aby ustrzec się przed tego typu problemami w przyszłości? Warto zabezpieczyć swoje interesy. Podstawową kwestią jest aby w umowie, jako strona kupująca znaleźli się obydwoje partnerzy, a wszelkie przekazy majątku własnego dla drugiego partnera (np. przekazanie pieniędzy na remont mieszkania) były udokumentowane. W przypadku, gdy w dokumentacji formalnym właścicielem jest tylko jeden z partnerów, może on swobodnie rozporządzać daną rzeczą i trudno będzie doprowadzić do zwrotu tych środków. Innym rozwiązaniem może być zawarcie umowy, w której określa się sposób wykonywania zarządu nad wspólnym majątkiem. Na podstawie umowy duże łatwiej jest podzielić się wspólnym majątkiem po rozstaniu.

Władza rodzicielska w związkach nieformalnych
Jeżeli para, żyjąca w związku nieformalnym posiada wspólne dzieci, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Decydując się na rozstanie pojawiać się mogą również problemy w zakresie sprawowania władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, alimentów itp. W przypadku, gdy rodzice nie potrafią porozumieć się w tych podstawowych kwestiach sprawą zajmuje się (podobnie jek w związku formalnym) sąd rodzinny (Kodeks rodzinny i opiekuńczy).

Adopcja
Pary, żyjące w związkach nieformalnych, nie posiadające dzieci, nie mają wspólnego prawa do adopcji. Zgodnie z art. 115 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (KRiO) wspólnego przysposobienia (adopcji) mogą dokonać tylko małżonkowie. Na gruncie prawa rodzinnego stwierdza się, że związek partnerski nie daje wystarczającej rękojmi stabilności, która jest konieczną przesłanką przysposobienia. Rozwiązanie związku małżeńskiego wiąże się z formalnym postępowaniem sądowym, dlatego uważa się, że, w porównaniu ze związkami nieformalnymi, jest on trwalszy i bardziej stabilny, a tym samym mo on lepszy wpływ na dobro dziecka. Niezalegalizowany związek partnerski można dużo łatwiej i szybciej rozwiązać. W przypadku rozstania rodziców adoptowanego dziecka pojawiłyby się problemy zarówno w sferze prawnej, jak i faktycznej, nie wspominając już o krzywdzie wyrządzonej dziecku.

Adopcja dokonana przez jedną osobę jest teoretycznie dopuszczalna. Zgodnie z art. 1141 KRiO przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (a więc pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona), jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie wyklucza możliwości adopcji dokonanej przez jedną osobę.

W praktyce sytuacja taka ma stosunkowo rzadko miejsce, ponieważ pierwszeństwo do adopcji mają zazwyczaj osoby, żyjące w związku sformalizowanym. W niektórych ośrodkach wychowawczych jest to wręcz niepisana reguła.

Mediacja w związkach nieformalnych
Pary, żyjące w związkach nieformalnych prowadzą wspólne życie, a tym samym wspólne gospodartswo domowe; dokonują zakupu nieruchomości, mebli, samochodów, wspólnie wychowują dzieci i podejmują wspólne decyzje.

Kiedy związek nieformalny ulega rozpadowi zazwyczaj zaczynają pojawiać się problemy. Partnerom trudniej jest porozumieć się w takich kwestiach jak, podziału majątku, władza rodzicielska, utrzymanie, wykształcenie i wychowanie wspólnych dzieci. Formalne małżeństwo udaje się z tym problemem do sądu, który reguluje zarówno podział majątku jak i opiekę nad dziećmi. W związkach nieformalnych kluczową rolę może odegrać mediator rodzinny.

Mediacja dla par nieformalnych jest bardziej naturalnym rozwiązaniem, niż poszukiwanie rozwiązania na drodze prawnej. Dzięki niej więzy porozumienia mogą być na nowo zbudowane, a kwestia realizowania zadań rodzicielskich rozwiązana.